J.Z. Kannegieter - Het ontstaan van de Amsterdamse Jordaan

Verantwoording

Dit boek is de transcriptie van een manuscript van J.Z. Kannegieter over het ontstaan van de wijk Jordaan in Amsterdam, dat berust in het Stadsarchief van Amsterdam. De transcriptie is gemaakt door Jan Berns, Dieke Nelck, Fred van Kooij en Mieke Krijger. De e-pub en eindredactie zijn door Henk Laloli gedaan. Het omslagontwerp is van Willem Kerkhoven.

Het manuscript

Kannegieter heeft het manuscript in 1968 bij het Gemeentearchief Amsterdam gedeponeerd na er jarenlang aan gewerkt te hebben. In zijn toelichting spreekt hij over het werk er aan in een ver verleden. Hij heeft er waarschijnlijk in de jaren '40 en '50 aan geschreven, maar het werk berust op een levenlang verzamelen van topografisch en biografisch materiaal.

Het boek is in verschillende opzichten niet afgerond. Kannegieter was zich daarvan bewust en publiceerde het daarom ook niet. Daarnaast is het is erg feitelijk en opsommend en daardoor niet vlot leesbaar. Er ontbreekt een duidelijke vraagstelling en er is geen conclusie (in het eerste hoofdstuk van deel 2 geeft hij wel een overzicht van de stedelijke uitbreiding, en in het volgende hoofdstuk gaat hij in op de ontwikkeling van de Jordaan na de aanleg). Aan sommige delen van de Jordaan is veel minder aandacht besteed dan aan andere. Dat had misschien met de beschikbare bronnen te maken. Toch is het een uniek werk. Het is een nauwgezette reconstructie van de uitbreiding en verandering van de stad Amsterdam in het gebied dat later de Jordaan zou heten. Als onderzoek aan de hand van directe bronnen uit het archief naar verandering van eigendommen en de bebouwing van percelen in het gebied dat toen door de stadsuitbreiding binnen de wallen kwam te liggen, is het nog steeds bijzonder. Het biedt een basis voor de waardering van de sociale en geografische verandering die de stad doormaakte in de expansie die nu de "Derde uitleg" heet en waarmee niet alleen de aanleg van de wereldberoemde Grachtengordel bedoeld wordt, maar ook de totstandkoming van de Jordaan.

De bezorgers van het manuscript hopen dat een hedendaagse generatie historici met deze uitgave in de hand opvolgend onderzoek kan doen nu het manuscript makkelijk te raadplegen is. Tegenwoordig zijn vele door Kannegieter gebruikte bronnen via digitale indexen van het Stadsarchief in Amsterdam toegankelijk, zoals de Doop- en Begraafregisters, de Transportakten, de Poorterboeken, en ook vele plattegronden. Dat maakt het nagaan van de verwijzingen in dit boek een stuk makkelijker. 

Het originele manuscript en de scans hiervan zijn in het Stadsarchief van Amsterdam raadpleegbaar onder toegang 5059, inventarisnummer 197. Verwijzingen naar de oorspronkelijke pagina's van het manuscript worden verderop gegeven. Het manuscript is niet helemaal compleet meer. Hoofdstukken V en VI in deel 1 zijn sinds 1984 vermist. Het betreft de genummerde pagina's 81-99. In het tweede deel ontbreken de pagina's 82-85 in hoofdstuk II in het manuscript.

Aan de tekst van het manuscript is niets gewijzigd. De tekst is letterlijk overgenomen inclusief kanttekeningen die op enkele bladzijden door derden zijn aangebracht. Waar delen tekst ontbreken is dat op desbetreffende bladzijden aangegeven. De noten en aantekeningen zijn van Kannegieter zelf. Alleen hoofdstuk IV in deel 2 over de namen van straten en grachten in de Jordaan is ontleend aan Kannegieter's latere artikel hierover in Ons Amsterdam van 1962, omdat dit met nieuwe informatie van zijn hand was aangevuld.

Het manuscript heeft op een voorblad de titel: "De Amsterdamse Jordaan". Omdat Kannegieter in 1959 al een boek met deze titel publiceerde hebben we dit boek genoemd: Het ontstaan van de Amsterdamse Jordaan. Het werk bestaat uit twee delen. Het eerste is getiteld: het Jordaangebied tot ca. 1625. Het tweede deel heeft geen titel, maar bevat naast een overzicht van de stadsuitbreiding tussen 1609 en 1614 een aantal bijlagen over en met straatnamen en namen van huizen in de Jordaan.

De hoofdstukken in het manuscript  hebben geen titel, maar aangezien elk hoofdstuk met de naam van een pad begint, hebben we dit meestal als hoofdstuktitel opgenomen.

Kannegieter gebruikt vele plattegronden in zijn onderzoek. Verwijzingen hiernaar zijn opgenomen in het volgende hoofdstuk.

Verwijzingen naar het manuscript

Scans van het originele manuscript zijn via het Stadsarchief in te zien. De originele paginanummers staan op de scans. Daar vindt men ook een aantal aantekeningen die op het manuscript zijn gemaakt. Opmerkingen over het boek kunt u via deze website maken. In een aparte inhoudsopgave wordt per hoofdstuk kort aangeduid op welke moderne straatnaam het hoofdstuk betrekking heeft.

Afkortingen van bronnen gebruikt in de noten

(alle bronnen zijn te vinden in het Stadsarchief Amsterdam, de toegangen verwijzen daar naar)

Atlas Loman 1876 - De buurtatlas kaarten van Loman vanaf 1876 (Toegang: 10043).

Bedrijfsleven - J.G. van Dillen. Bronnen tot de geschiedenis van het bedrijfsleven en het gildewezen van Amsterdam. R.G.P. nrs. 69 en 78. ’s-Gravenhage, 1929 en 1933.

Breen, Gangenlijst - Joh.C. Breen. Alphabetische lijst van gangen te Amsterdam, Jaarboek Amstelodamum, IV, 1906, blz. 137-e.v.

Breenbundel - Joh.C. Breen. Uit Amsterdams Verleden. Amsterdam, 1934.

Cat. d’Ailly of d’Ailly - A.E.d’Ailly. Catalogus van Amsterdamsche plattegronden. Amsterdam, 1934.

D.T.B. - Doop-, Trouw-, en Begraafregisters.

Huisnamenlijst - N.W.J. Coorengel. Alphabetische lijst van huisnamen, Jaarboek Amstelodamum III, 1905, blz. 125 vlg.

Huisverk. Weesk. - Huisverkoop voor Weesmeesters (5073 inv. 919-931, film 8133ea).

Kaart van Amsterdam van den Dienst Publ.Werken, of Kaart P.W. - Deelkaarten van Amsterdam vanaf 1909 van de Dienst Publieke Werken. Zie ook toegangen: 10039 (kaarten Dienst der Publieke Werken en rechtsopvolgers schaal 1:1.000) en 10047 (kaart van Amsterdam schaal 1:2.500 Dienst der Publieke Werken).

Kaart van Balth. Florisz. - plattegrond van Amsterdam door Balthasar Florisz. van Berckenrode, Amstelredamum emporium Hollandiae (...), 1625 (werd door Kannegieter het meest gebruikt).

Kaartboek - zie toegang 10034 Kaartboeken (Kaarten van bezittingen van Amsterdamse instellingen).

Kohier - 10e, 100e penningkohieren diverse jaren, toegang 5028, nrs 656-659,660,661,661A,661B,669 (Registers van belastingaanslagen).

Kohier 1631 - Kohier van den tweehonderdste penning voor Amsterdam en onderhoorige plaatsen over 1631 door J.G. Frederiks en P.J. Frederiks. Amsterdam, 1890  (Register van belastingaanslagen).

Kw. - Kwijtscheldingen, ordinaris, toegang 5062 (Overdrachts- of transportacten, zie hieronder).

Idem - executie, toegang 5061 (studiezaal, film 8123). 

Oldewelt, Koh. van 1742 - Kohier van de personele Quotisatie te Amsterdam over het jaar 1742, uitgegeven door W.F.H. Oldewelt. Amsterdam, 1945  (Register van belastingaanslagen).

R.A. - Rechterlijk Archief, toegang 5061 (studiezaal film 8123-8131).

Thes. ord. - Thesaurieren ordinaris, toegang 5039.

Willige verk. - Willige verkopingen, toegang 5068.

Kwijtscheldingen

Kannegieter verwijst in zijn noten naar de oorspronkelijke indeling van de kwijtscheldingen, die werd vervangen door een nieuwe die nog steeds op microfiche bij het Stadsarchief aanwezig is. Kijk hiervoor naar de conversielijst hieronder. De kwijtscheldingen kunnen tegenwoordig via de website geraadpleegd worden. Ga naar de Archiefbank en selecteer de Indexen en dan "Transportakten voor 1811". Zoeken gaat op naam van koper of verkoper, eventueel aangevuld met locatie of datum, waarna een afbeelding van de originele kwijtschelding te zien is.

Andere toevoegingen

Nieuwe literatuur