Hoofdstuk IV Lijst van straat- en grachtennamen op het nieuwe werk
[Dit hoofdstuk werd vrijwel letterlijk gepubliceerd in Ons Amsterdam 14 (1962), 39-45, afwijkingen bleken correcties te zijn. Derhalve is hier gekozen voor een reproductie van het artikel. Red.]
Bij het raadplegen van onderstaande lijst van de tegenwoordige en vroegere namen der straten en grachten in de Jordaan, neme men het volgende in acht:
1. De tegenwoordige namen zijn alfabetisch gerangschikt. Zij zijn vet gedrukt.
2. De namen, die onmiddellijk op de thans geldende volgen, zijn in het algemeen de van stadswege in 1613 en later vastgestelde.
3. De daarna komende zijn varianten. Vele ervan brachten het tot officiële erkenning in 1796.
4. Tussen haakjes worden enkele vindplaatsen met data vermeld. Staat er niets bij, dan berusten de aangehaalde registers, enz. ten Gemeente Archieve.
Opmerking: Het verdient aanbeveling sommige oorspronkelijke namen, die door andere zijn vervangen, in ere te herstellen en aldus te breken met het infantiele stelsel van Eerste, Tweede en Derde dwarsstraat. Thans ligt de Eerste Leliedwarsstraat in het verlengde van de Tweede? Egelantiersdwarsstraat, de Eerste Bloemdwarsstraat in het verlengde van de de Tweede Leliedwarsstraat, en zo meer.
Akoleienstraat
1. Accoleystraet (Kw. 38, f 22vo, d.d. 26-8-1616).
2. Laeste Blomdwaersstraet „bij de menniste brug" (D.T.B. 1109, d.d. 23-6-1688).
Anjeliersdwarsstraat (Eerste)
1. Angeliersdwarsstraet, Deze naam gold ook voor de tegenw. Eerste Tuin- en Eerste Egelantiersdwarsstraat (Kw. 37, f. 33, d.d. 18-7-1615; R. A. 2163, f, 147, d.d. 26-1-1617; Kw. 39, f. 238vo, d.d. 14-8-1618). Zie Violettenstraat, nr. 3.
2. Eerste Angeliersdwarsstraet (D.T.B. 1153, d.d. 12-12-1661).
Anjeliersdwarsstraat (Tweede)
1. Cleyne Tuynstraet (Kw. 37, f. 119, d.d. 11-1-1616; D.T.B. 1146, d.d. 23-1-1618).
2. Corte Tuynstraet (D.T.B. 1146, d.d. 1-5-1623; Kw. B., f. 154vo, d.d. 7-10-1625).
3. Tuyncruysstrate (Begr. reg. Weesk. 2, Noorderkerk, d.d.4-11-1625).
4. Tweede Angeliersdwarsstraet (D.T.B, 1153, d.d. 18-12-1661). Deze vier namen golden ook voor de tegenw. Tweede Tuin- en Tweede Egetantiersdwarsstraat.
Anjeliersstraat
1. Anjeliersstraat (Kw. 36, f. 314, d.d. 30-4-1615).
Bloemdwarsstraat (Eerste)
1. Weversdwarsstraet (Thes. ord. 185, f. 83, d.d. 20-3-1614). De eerst-vastgestelde naam?
2. Bloemdwarsstraet (Kw. 37, f. 97vo, d.d. 1-12-1615; Thes. ord. 155, f. 158vo, d.d. 20-1-1624).
3. Eerste Bloemdwarsstraet. (D.T.B. 1146, d.d. 22-1-1618; ibid., d.d. 6-9-1624).
4. Eerste Rose of BIomdwarsstraat. Rozengracht-n.z., „eenige huysen bewesten de . . ." (Arch. Ver. Doopsgez. Gem., B. 305, d.d. 3-3-1730).
Bloemdwarsstraat (Tweede)
1. Wevercruysstraet (Thes, ord. 185, f. 90, d.d. 15-4-1614). De eerst-vastgestelde naam?
2. Bloemcruysstraet (Kw. 37, f. 236vo, d.d. 17-5-1616; Willige verk. V, f. 131, d.d. 8-2-1618),
3. Tweede Blomdwarsstraet (Lidm. boek Waterl. Doopsgez. Gem., 1657-1673, d.d. 16-6-1661. Arch. Ver. Doopsgez. Gem.).
Bloemgracht
1. Bloemgracht (Thes. ord. 185, f. 2, d.d. 21 -5-1613; D.T.B. 418, f. 105. d.d. 31-5-1614).
2. Bloemburchwal (R.A. 2163, f. 96vo, d.d. 7-1-1615).
Bloemstraat
1. Weversstraet (D.T.B. 1145, d.d. 9-9-1613; Thes. ord. 185, f. 83, d.d. 20-3-1614; D.T.B, 418, f, 68, d.d. 3-5-1614). De eerst-vastgestelde naam?
2. Bloemstraet (Thes. ord. 185, f. 17, d.d. 20-5-1613; D.T.B. 418. r. 152. d.d. 2-8-1614).
Boomdwarsstraat (Eerste)
1. Lindeboomscruysstraet. Deze naam gold ook voor de tegenw. Eerste Lindendwarsstraat. (Thes. ord. 185, f. 229, d.d. 6-8-1615; Kw. 39, f. 319, d.d.. 15-2 1619,
2. Boomdwarsstraet (D.T.B. 421, f. 132, d.d. 22-7-1617).
Boomdwarsstraat (Tweede)
1. Carthuysersstraet. Deze naam gold ook voor de tegenwoordige Tweede Lindendwarsstraat en Derde Goudsbloemdwarsstraat. (Thes.ord.185, f. 286, d-d. 8-6-1616; Kw. 38, f. 51, d.d. 19-10-1616; Kw. 40, f. 154, d.d. 23-3-1620; R.A. 2167, f. 75vo,d.d. 21-1-1621; D.T.B. 1146, d.d. 24-7-1625; ibid., d.d. 27-9-1625).
2. Kerckstraet. Deze naam gold ook voor de tegenw. Tweede Lindendwarsstraat en Derde Goudsbloemdwarsatraat (Thes. ord. 185, f. 279, d.d. 1-4-1616; Kw. 38, f. 254vo d.d, 30-5-1617; Kw. 40, f. 281, d.d. 23-7-1620; D.T.B. 1154, d.d. 19-9-1662).
3. Cathuysers kerckstraet. (Kw. B., f. 272vo d.d. 2-6-1626; D.T.B. 1169. d.d. 9-10-1704).
4. Kercksteech (D.T.B. 1148, d.d. 9-8-1637; ibid., d.d. 19-9-1637).
5. Karthuyserskercksteegh (D.T.B. 1150, d.d. 31-5-1652).
6.Karthuysersdwarsstraet,”by de Anjeliersgraft”(D.T.B. 1169, d.d. 7-5-1702).
7. Aan de Katuysers ”tussen linde en boomstraat” (D.T.B. 1169, d.d. 19-9-1702).
Boomstraat
1. Boomstraet (Thes. ord. 185, f. 178, d.d. 2-4-1615; D.T.B. 1146, d.d. 2-1-1625). Balthasar Florisz. schreef op zijn. vogelvluchtkaart van 1625 abusievelijk: Kerck Straet.
Brouwersgracht
1. Brouwersgracht (Thes. ord. 185, f. 294, d.d. 20-7-1616; kw. B., f. 188, d.d. 13-1-1626). Het voorste gedeelte van deze gracht, tussen Singel en Herengracht, was al eind zestiende-eeuw gegraven. In 1606 ontving de noordelijke straat er langs de naam Brouwerskay (Keurboek H, f. 235vo). Bij de vergroting van 1612, toen het verlengde tot stand kwam, bleef de oude naam, enigszins gewijzigd, dus gehandhaafd.
Driehoekstraat
1. Driehoeckstraet (Lidm. boek Waterl. Doopsgez. Gem., 1640-1657, d.d, 15-12-1652. Arch. Ver, Doopsgez, Gem.). 2. Driespronckstraet (D.T.B. 1151, d.d. 17-2-1656).
Egelantiersdwarsstraat (Eerste)
1. Angeliersdwarsstraet. Zie Eerste AnjeiiersdwarssTraat.
2. Egelentiersdwarsstraet (Kw. 38, f. 123, d.d. 15-2-1617; Huisverk. Weeskamer IX, f. 161, d.d. 14-1-1643).
3. Eerste Egelentiersdwarsstraet (D.T.B, 1154, d.d. 17-1-1662; R,A. 2372. f. 219, d.d. 31-12-1681).
4. Eerste tuyn dw. straet (D.T.B. 1156, d.d. 21-3-1666). Hier wordt bedoeld: de Eerste Egelantiersdwarsstraat tussen Egelantiers- en Tuinstraat.
5. Panserdwarsstraet (R.A. 2179; f. 149vo, d.d. 13-7-1789). Voor de afleiding van deze naam, zie mijn artikel „De namen van twee Jordaanbruggen'' in Maandblad Amstelodamum l958, blz. 175 e.v.
Egelantiersdwarsstraat (Tweede)
1. Cleyne Tuynstraet, Corte Tuynstraet, Tuyncruysstrate, Tweede Angeliersdwarsstraet. Zie Tweede Anjeliersdwarsstraat; nrs.1, 2, 3 en 4.
2. Egelentiersdwersstraet (D.T.B. 1146, d.d. 7-1-1622).
3. Tweede Egelentiersdwarsstraet (D.T.B. 1155- d.d. 18-9-1664).
4. Tuyndwarsstrat (D.T.B. Ï160, d.d. 6-12-1673). Er staat: „Korte Tuynstrat of de tuyndwarsstrat".
Egelantiersdwarsstraat (Derde)
1. Madelievenstraet (Kw. 40, f. 87vo, d.d. 27-11-1619; Kw. 41, f, 85, d.d. 27-3-1621: R.A. 2166, f. 204vo, d.d. 11-1-1623; D.T.B. 1152, d.d. 7-5-1659). Meermalen de vormen: Mate- lievenstraet en Maegdelievenstraet. De tegenw. Madelieven-straat (zie ald.) werd pas c. 1660 gerooid.
2. Negelentiersdwarsstraet ”bij de poort van steethuyn.” (D.T.B, 1153, d.d. 10-2-1660).
3. Leste Thuyndwarsstraet ,-over de deur van de steethuyn" (D.T.B. 1153, d.d. 5-9-1660).
4. Leste Neglentiersdwarsstraet (D..T.B. 1153, d.d. 20-12-1661).
5. Derde Neglentiersdwarsstraet (D.T.B. 1155, d.d. 13-10-1664).
Egelantiersgracht
1. Egelentiersgracht (Kw. 36- f. 228, d.d. 24-11-1614).
2. Egelentiersburchwal (ICw. 37, f. 232, d.d. 14-5-Ï616).
3. Negelentiersgracht (D.T.B. 1153, d.d. 24-2-1661).
Egelantiersstraat
1. Egelentiersstraet (Kw. 36, f. 278-", d.d. 12-5-1615).
2. Negelentiersstraet (D.T.B. 1Ï62, d.d. 3-9-1678).
Elandsgracht
1. Elantsgracht (Kw. 36, f. 395vo, d.d. 15-6-1615). Gedempt: 1890.
Elandsstraat
1. Elantsstraet (D.T.B. 418, f. 137, d.d. 13-12-1614).
Gietersstraat
1. Gielhuvsstraet (R.A. 2167, f. 32vo, d.d. 16-1-1637).
2. Groote Carthuysersstraet CICw. 2 A., f. 192vo, d.d. 12-12-1652).
3. Tichelstraat (Domselaer, Beschrijvinge, 1665, 4e boek, blz. 283).
4. Gieterstraat (Kw. 3 R. f. 72vo, d.il. 21-4-1700; D.T.B. 1168, d.d. 22-6-1700).
5. Karthuizers of Gietersstraat (Wagenaar. –Amsterdam III, Bijvoegsels en Verbeteringen).
Goudsbloemdwarsstraat (Eerste)
1. Goutbloemdwarsstraet (Thes.ord. 185 f. 122,,d. 13-8-1614- Kw. 37, f. 157vo, d.d. 24-3-1616; Lidm- boek Waterl. Doopsgez. Gem., 1657-1673, d.d. 23-2-1659. Arch. Ver. Doopsgez. Gem.).
2. Goutbloems eerste dwersstraet (Kw.. 41, f. 175vo, d.d.21-6-1631). Lindedwersstraet (R.A. 2167, f. 165, d.d. 21-1-1639, j.° Verp.register 8e penning 1647-'49,f 176).
2. Eerste Gousblomdwarsstraat (D.T B 1151, d.d. d. 28-10-1655).
Goudsbloemdwarsstraat (Tweede)
1. Cathuyserscruysstraet (Thes. ord. 185, f. 103, d.d. 14-5-1614).
2. Goutbloemscruysstraet (Begr. reg. Weesk- 45, Catuysers, d.d. 1-9-1616; Kw. B, f. 149vo d.d. 11-9-1625).
3. Middel Goutbloemsdwarsstraet (Kw. 36, f. 305, d.d. 27-4-1615; D.T.B. 1134, d.d. 9-3-1694).
4. Saterdachsdwersstrate (Begr. reg. Weesk. 45, Catuysers, d.d- 3-8-1616). Zie mijn artikel „De namen van twee Jordaan-bruggen" in Maandblad Amstelodamum 1958, blz. 175 e.v.
5. Goutsbloemcruysdwarsstraet (R.A. 2163, f. 170, d.d. 26-1-1617; Kw. 38, f. 226a, d.d, 26-5-1617).
6. Goutsbtoemdwarsstraet (D.T.B. 1145, d.d, 21-8-16I7; D.T.B. 1151, d.d. 4-5-1656). In de begraafaant. van 21-8-1617 wordt gewag gemaakt van „de Turckseboer", in die van 4-5-1656 van „de Hasedans". Beide uithangtekens trof men. aan in de tegenw. Tweede Goudsbloemdwarsstraat.
7. Turckseboerssteechgen (D.T.B. 1149, d d. 16-4-1650). Aldus genoemd naar het huis, waar ”de Turckse boer” uithing, thans nr. 7. Nog in 1840 srond hel perceel bekend als „de Turksche boer" (Maandblad Amstelodamum 1954, blz. 24).
8. Tweede Gousblomdwarsstraet (D T.B. 1152, d.d. 4-9-1657).
9. Groote Blomdwarsstraet (R.A. 2174, f. 66, d.d. 30-7-1696). Wederom „de Hasedans'' vermeld; zie nr. 6.
Goudsbloemdwarsstraat (Derde)
1. Carthuysersstraet. Zie Tweede Boomdwarsstraat, nr, l en 2.
2. Cathuysersdwarsstraet (Kw. 41, f. 195, d.d. 14-7-1621). Deze acte betreft de overdracht van een huis en erf, staande en gelegen in de Goudsbloemstraat tussen de „Cathuysersdwarsstraet ende de Goudtbloemscruysstraet".
3. Laeste Goutblomsdwarsstrat (D.T.B, 1155- d.d. 14-9-1664; Kw. 4 L, f. 211, d.d. 10-9-1718).
4. Gousbloemdwarsstraet (.D.T.B. 1155, d.d. 1-10-1664), Er staat: ”gousbloemdwarsstraet by het paert in de wiegh”. Dit uithangteken .was te zien: Goudsbloemstraat, oosterhoek van de tegenw. Derde GoudsbIoedwarsstraat.
5. Karthuizersteeg (Dr. Joh. C. Breen, Alphab. lijst van gangen. Jaarb. Amstelodamum IV, 1906, biz. 168, noot 8).
Goudsbloemstraat
1. Goutbloemsstraet (Thes. ord. 185, f. 42, d.d. 22-10-1613; D.T.B. 1145, d.d. 13-10-1614).
Hazenstraat
1. Hasestraet (Kw. 36, f. 278, d.d. 11-3-I615).
2. Elantsdwarsstraet (D.T.B, 428, f. 3!vo, d-d. 20-5-1623). Niet zeker; ook de Konijnenstraat kan zijn bedoeld.
Karthuiersdwarsstraat
1. Carchuysersdwarsstraet (Kw. 2 A. f. 190, d.d. 12-12-1652; Reg. van verk. erven VI, f. 108vo, d.d. 27-1-I66I).
2. Blindemanssteeg (D.T.B. 1153, d.d- 26-12-1661). Deze naam werd de algemeen gebruikte. De onder nr. l genoemde raakte geheel in het vergeetboek. Bij Raadsbesluit van 18 mei 1892 kreeg het straatje zijn oorspronkelijke naam lerug. De aandacht wordt gevestigd op de reeds vóór 1661 bestaande familienaam Blindemans (R.A. 2165, f. 62vo en 75, d.d. 16-1-l624).
Kartuizersplantsoen
Pas aangelegd in de jaren tachtig der 19e eeuw. De naam werd vastgesteld bij Raadsbesluit van 11 december 1889.
Karthuizersstraat
1. Lindestraet (Kw, 37, f. 335. d.d. 15-7--16I6; kw. B., f. 27vo, d.d. 2-6-1626).
2. Byde Carthuysers (D.T.B. 1053, d.d. 30-12-1616).
3. Inde Cartuysers (Kw. 39, f. 271, d.d. 13-11-1618).
4. Opt Carthuysers (D.T.B- 1146, d.d. 20-10-1620; ibid., d.d. 18-4-1623: ibid., d.d. 34-11-1623; ibid., d.d. 27-6-1624; ibid., d.d. 3-6-1625).
5. Tygel-Straet (Kaart van Balth Florisz,, 1625).
6. Groote Karthuizersstraet (Kw. 2 A„ f. l90), d.d, 12-12-1652).
7. Nieuwe Katthuyserstrrat (D.T.B. 1152, d.d. 17-3-1658).
8. Over Kathuyserskerckhof (D.T.B. 1153, d.d. 25-11-1660).
9. By de kleyne Cartuysers (D.T.B. 1153, d.d. 4-9-166I). De „Kleyne Catthuysers" was een herberg ter plaatse van de tegenwoordige percelen Karthuizersstraat 4 en 6.
10. Aent Kerckhof (D.T.B, 1153, d.d- 6-10-1661).
11. Cathuysers of Weduwe Hoofstraat (Commelin, Beschrijvinge, 1726, Boek; III, blz. 231).
Konijnenstraat
1. Conijnestraei (Kw., 37, f. 80, d.d. 5-11-1615).
2. E1antsdwarsstraet (D.T.B- 428, f 31vo, d.d. 20-5-1623). Niet zeker; ook de Hazenstraat kan zijn bedoeld.
Laurierdwarsstraat (Eerste)
1. Lavendelstraet. Deze naam gold ook voor de tegenw.Eerste Rozendwarsstraat (Thes. ord. 170, f. 60vo, d.d. 11-11-1615; Kw. 37,-f. 161vo, d.d, 29-3-1616; Thes. ord. 170. f. 62, d.d. 23-11-1615: Kw. 38, f. 353, d.d. 26-8-1617; ibid,, f. 391vo, d.d. 25-5-1619; Willige verk. VII f. 65. d.d, 13-2-1620; R.A. 2165, f. 64, d.d. 30-81624). Meermalen de vorm: Lavenderstraet.
2. Laurierendwarsstraet; (Kw. 36, f. 291vo, d.d. 9-4-1615; Kw. 39, f. 133, d.d. 29-3-1618).
3. Eerste Laurierdwarsstraet (Oud-Holland 1885. biz. 139, d.d. 6-10-1657; Bredius, Künstler-Inventare, 3er T., S. 829, d.d. 22-8-1658).
Laurierdwarsstraat (Tweede)
1. Rosemareynstraet. Deze naam gold ook voor de Tweede Rozendwarsstraat (Kw. 37. f. 122vo, d.d. 15-1-1616;ibid. f.. 243vo, d.d. I8-5-1616; R.A. 2165, f. 27vo, d.d. 29-12-l617;
Thes. ord. 167,f. 102vo, d.d. I4-2-16I8; R.A. 2165, f. 132, d.d. 11-1-1622).
2. Louriercruysstraet (D.T.B. 1145, d.d. 24-8-1617).
3. Louriers dwers straet (D.T.B. 1145, d.d. 1-9-1617; cf.: R.A, 2167, f. 259vo, d.d.15-1-1639).
4. Tweede Laurierdwarsstraet (Begr. reg. Weesk. 2, Westerkerk, d.d. 31-10-1623; D.T.B. 1152, d.d. I0-6-1659).
Lauriergracht
1. Lauriergracht (Kw. 36, f. 339, d.d. 11-5-1615; Kw. 37, f. lvo, d.d. 13-6-1615).
2. Laurierenburchwal (Kw. 36. f. 363, d.d. 23-5-1615).
Laurierstraat
1. Laurierstraet (D.T.B. 667, f. 74vo, d.d. 30-8-1614).
Leliedwarsstraat (Eerste)
1. Witte Lelystraet (Thes. ord. 185, f. 34, d.d. 8-7-1615; Thes. ord. 170, f. 58vo, d.d. 2-11-1615; Kw. 37, f. 353, d.d. 27-7-1616; Kw. 38, f. 286, d.d. 20-6-1617; ibid., f. 286vo, d.d. 21-6-l617; Kw. 42, f. 31, d.d. 17-2-1622).
2. Witte Lelydwarsstraet (Kw. 41, f. 208, d.d. 7-8-1621).
3. Le1ydwarsstraet (Kw. 39, f. 300vo, d.d. 10-12-1618; Kw. 40, f, 299, d.d. 19-5-1620).
4. Nieuwe Lelydwarsstraet Bredius, Künstler-Inveniare, 5ter T., S. 1783, d.d. 15-8-1645),
5. Eerste kruysstraet D.T.B. 1146, d.d. 16-8-1624). Er staat: ”LeIystraet bij de eerste kruysstraet”.
6. Eertse Lelydwarsstraet (D.T.B. 1153, d.d. 16-5-1660; R.A, 2175, f. 125vo, d.d. 23-1-.1706), 7. Eerste Blomdwarsstrtraat (R.A. 2177, f. 286, d.d. 10-4-1751). Er staat: „1e Blomdwarsstraat of Witte Lelystraat, tusschen BIomgragt en Nieuwe Lelystraat.”
Leliedwarsstraat (Tweede)
1. Lelycruysstraet (Kw. 39, f. 211, d.d. 21-6-1618; R.A. 165. f. 128, d.d. 24-1-1619; Kw. 41, f. 22vo, d.d. 30-10-1620).
2. Lelydwarsstraet (D.T.B. 1146, d.d. 27-10-1627). Er staat: ”Lelydwarsstraet over de 4 Emskinderen”. Dit uithangteken was te zien in de tegenwoordige Leliedwarsstraat.
3. Tweede Lelydwarsstraet (D.T.B. 1151, d.d. 27-10-1656;D.T.B. 1169, d.d. 24-6-1703).
Leliedwarsstraat (Derde)
1. Roode Lelystraet (Kw. 39, f. 84vo, d.d. 16-1-1618; Kw. 40, f. 5vo, d.d. 5-6-1619; R.A. 2177, f. 298, d.d. 4-9-1751).
2. Lelydwersstraet (D.T.B. 1146, d.d. 9-10-1623), Er staal: „Lelydwersstraet inde Roo Lely''.
3. Laeste Lelydwarsstrat (D.T.B. 1149, d.d. 12-9-1650; Kw. 6 Z-, f. 403, d.d, 16-6-1779).
4. Roode Lelvdwarsstraet (R.A. 2169, f. 254vo, d.d. 26-1-1656).
5. Scheepjesdwarsstraat (Jaarb. Amstelodamum XLV, 1953, blz. 172, d.d. 3-11-1792). -.Het scheepje" was in de Derde Leliedwarsstraat een bekend uithangteken.
Leliestraat (Nieuwe)
1. Nieuwe Lelystraet (Kw. 36, f. 338vo, d.d. 14-5-1615).
2. Lelystraet (D.T.B. 1146, d.d, 15-4-1624; ibid., d.d. 14-7-1625).
Lindendwarsstraat (Eerste)
1. Lindeboomscruysstraet, Zie Eerste Boomdwarsstraat, nr. l.
2. Lindedwarsstraet (D.T.B. 1155, d.d. 14-9-1664). Er staat: „Lindedwarsstraet by saterdachbrugh". Zie Tweede Goudsbloemdwarsstraat, nr. 4.
3. Tweede Lindedwarsstraet (D.T.B. 1155, d.d. 14-9-1664). Er staat; ,,Tweede Lindedwarsstraet in selfde huys". Dit heeft betrekking op nr, 2 hier direct boven. De tegenw. Noorderkerkstraat noemde men in de 17e eeuw wel Eerste Lindedwarsstraet.
4. Eerste Lindedwarsstraat „in de Jeronimusgang" (Kw.7Q. f. 167, d.d. 16-10-1795).
Lindendwarsstraat (Tweede)
Zie Tweede Boomdwarsstraat. nr. I-1. Tweede Lindedwarsstraet (D.T.B. 1169, d.d. 16-1-1698). et staat: ”Tweede Lindedwarsstraet, tegen over het Katuysers kerkhof, tussen de Lindestradt en graft”.
2. Agter de Katuyzers „over het kerkhoff, het tweede (huis) benoorden de Lindenstraat” (Kw. 6 K, f. 131vo, d.d. 6-3-1765).
Lindengracht
1. Lindegracht (Thes. ord. 185, f. 42, d.d. 10-12-1613; ibid., f. 107, d.d. 24-5-1614: -D.T.B. 1145, d.d. 23-10-1614).
2. Carthuysersburgbwal (Thes. ord. 185, f. 42, d.d. 30-12-1613; ibid., f. 106, d.d. 21-5-1614).
3. Lmdeboomsgraft (D.T.B. 763, f. 23, d.d. 5-4-1616; kw. A„ d.d. 2-11-1624.)
4. Lindeburchwal (Kw. 38, f. 22, d.d, 25-8-1616). Gedempt: 1895.
Lindenstraat
1. Lindestraet Deze naam gold soms ook voor de tegenw. Karthuizersstraat en de noordzijde van de Noordermarkt (Kw. 36, f, 363vo. d.d. 23-5-16I5; Kw. 37, f. 335, d.d. .15-7-1616; R.A. 2165, l. 19. d.d. 23-1-1619; Begr. reg. Weesk- 2, Noorderkerk, d.d. 27-2-1624). Balth. Florisz. schreef op zijn vogelvluchtkaart van 1625 abusievelijk: Boom Straet.
Looiersdwarsstraat (Eerste)
1. Loyerscruysstraet (Thes. ord. 185, f. 80, d.d. 7-3-1614; R.A. 2164, f. 145vo, d.d. 30-1-1615; D.T.B. 1152, d.d, 2-7-1659).
2. Eerste Looyersdwarsstraat (Bredius, Künstler-Inventare, 7er T., S. 45, d.d. 14-5-1695).
Looiersdwarsstraat (Tweede)
1. Loyersdwarsstraet (Thes. ord. 185, f. 52, d.d. 10-12-I613; ibid.. f. 28. d.d. 17-1-1614; Kw. 41, f. 79vo, d.d. 10-3-1621; R.A. 2165, f. 205vo, d.d. 21-1-1627).
2. Loyers tweede dwersstraet (D.T.B. 420, f. 121vo, d.d. 16-7-1616).
3. Leste Loyersdwarsstraet (D.T.B. 1153, d-d. 5-9-1661).
4. Blinde Loyersstraat (R.A. 2177, f. 10, d.d. 16-9-1741). Er staat: ,,Tweede Loyersdwarsstraat of blinde Loyerstraat” .
5. Blinde hoek (R.A. 2180, f. 247vo, d.d, 19-3-1804). Er staat: „Tweede Loyersdwarsstraat of blinde hoek”.
6. Tweede Loyersdwarsstraat. Zie hier direct boven, nrs. 4 en 5.
Looiersdwarsstraat (Derde)
1. Loyerssloot (Thes. ord. 185, f. 65, d.d. 5 l- 1614; Kw. 37, f. 16, d.d. 2-7-1615; Kw. 41, f. 57, d.d. 14-1-1621).
2. Loyersdwarsgracht (Huisverk. Weesk. V, f. 159, d.d. 30-1-1619).
3. Loyersstincksloot (R.A. 2165, f. 110, d.d. 4-1-1624).
4. Elants dwars Burchwal (Kaart van Balth. FIorisz., 1625). Na demping werd bij Raadsbesluit van l juni 1898 de naam Oude Looierssloot vastgesteld, welke bij Raadsbesluit van 6 juni 1917 werd veranderd in Derde Looiersdwarsstraat.
Looiersgracht
1. Loyersgracht (Thes. ord. 185, f. 56, d.d. 25-3-1614; R. A. 2163, f. 149. d.d. 30-1-1615; Huisverk. Weesk. V, f. 161, d.d.17-1-1619).
2. Raemburghwal (Thes. ord. 185, f. 28, d.d. 17-I-I614). Er staat; „Raemburghwal op den hoeck vande Loyersdwarsstraat.” Deze naam slechts één keer tegengekomen.
Looiersstraat (Oude)
1. Loyersstraet (Thes. ord. 185, f. 68, d.d. 7-2-1614; Kw. 37, f. 14, d.d. 29-6-1615).
2. Oude Loyerstraet (D.T.B. 1109, d.d. 2-2-1687).
Lijnbaansgracht
1. Vestensgraft (Thes. ord. 185, f. 3, d.d. 21-5-1613; ibid., f. 3, d.d. 22-5-1613).
2. Lijnbaensgracht (Thes. ord. 185, f. 19, d.d. 4-6-1613; ibid., f. 42, d.d. 10-12-1613; ibid., f. 65, d.d. 5-1-1614; Kw. 36,f. 194vo, d.d. 27-8-1614; R.A, 2167,f. 53vo, d.d. 14-1-1627).
3. Lynbaensburchwal (Thes, ord. 185, f. 50, d.d. 9-12-1613; ibid., f. 97, d.d. 2-5-1614; Kw. 38. f. 332vo, d.d. 29-7-1617).
4. Nieuwe Lijnbaensgracht (D-T.B. 418, f. 134vo, d.d. 6-12-1614; Kw. 36, f. 395vo, d.d. 11-6-1615).
5. Ringgraft (R.A. 2167, f. 28vo, d.d. 24-1-1625). Er staat: „Lynbaen offte Ringgraft”.
6. Baengraft (D.T.B. 1151, d.d. 10-12-1655; D.T.B. 1169, d.d. 12-3-1702).
Lijnbaansstraat
1. Zeemtouwerssloot (Kw. 38. f. 343vo, d.d. 9-8-1617; Kw. A., f. 37, d.d. 21-11-1623; ibid. f. 81vo, d.d. 19-2-1624). Na demping werd de naam Lijnbaansstraat vastgesteld bij Raadsbesluit van 29 september 1875.
Madelievenstraat
1. Madelievenstraet (Kaart 4 in Register van verkochte erven VI, 1660; D.T.B. 1154. d.d. 9-8-1662).
2. Nieuwe Madelievenstraet (D.T.B. 1153, d.d. 24-6-1661; D.T.B- 1154, d.d. 20-10-1662).
3. Laetste Angeliersdwarsstraet (D.T.B. 1074, d.d. 27-9-1691).
Noorderkerkstraat
1. Lindedwarsstraet (Thes. ord. 185,f. 297, d.d. 12-8-1616; Kw. 40, f. 180vo, d.d. 26-3-1620; D.T.B. 1146, d.d. 25-12-1622; ibid., d.d. 8-6-1623; Begr. reg. Weesk. 2, Noorderkerk, d.d. 1-9-1624; D.T.B. 1151, d.d. 17-11-1655; R.A. 2177, f. 120vo, d.d. 21-4-1742).
2. Lindeboomsdwarsstraet (Kw. 39, f. 243, d.d. 21-8-1618; Kw. 3 Y, f. 223, d.d. 26-5-1706). In de eerst-aangehaalde acte staat: „Lindeboomsdwarsstraet, tusschen de lindegraft ende het marcktvelt", in de tweede: ,, Lindeboomsdwarsstraet, nu genoemt de Noorderkerckstraet".
3. Eerste Lindedwarsstraet ,,by de noorderkerk” (D.T.B. 1154, d.d. 11-4-1662).
4. Noorderkerckdwarsstraet (D.T.B. 1156, d.d. 2-5-1666).
5. Noorderkerckstraet (D.T.B. 1157, d.d. 27-2-1668; D.T.B. 1168, d.d. 3-11-1700).
Noordermarkt
1. Marcktplein (Thes. ord. 185, f. 298, d.d. 17-8-1616.)
2. Nieuwe Marcktveld (Thes. ord. 185, f. 249, d.d. 19-11-1616; Kw. 41, f. 194vo, d.d, I4-7-162I).
3. Marctvelt (Kw. 39. f. 243, d.d. 21-8-1618).
4. Princemarct (Kw. 39, f. 259, d.d. 28-9-1618; Kw. 40, f.-99, d-d. 1 8-12-1619; Kw. 41, f. 34vo, d.d. 3-11-1620)
5. Noordermarct (Protoc. Kerkeraad IV, f. 362, d.d. 19-9-1619, Arch. Ned. Herv. Gem.; Huisverk. Weesk. VI, f. 146, d.d. 15-1-1626; D.T.B. 1153, d.d. 26-10-1660; D.T.B. 1168, d.d. 20-1-1699).
6. Nieuwe Princemarct (Kw. 41, f. 78vo, d.d. 10-3-1621).
7. Princegraft ”(...) de hoeck van de Lindestraet” (D.T.B. 1146, d.d. 8-9-1622; ibid., d.d. 30-12-1625).
8. Lindestraet (R.A. 2165, f. 19, d.d. 23-3-1619; Begr. reg. Weesk. 2, Noorderkerk, d.d. 27-2-1624). Zie Lindenstraat, nr. l.
9. By de Noorderkerck (D.T.B. 1146, d.d. 14-7-1624). Er staat: „by de noorderkerck, de hoeck vande boomstraet.”
10. By de Kruyskerck (D.T.B. 1146, d.d. 12-10-1624). De Noorderkerk werd wegens haar vorm ook de Kruiskerk gennoemd.
Palmdwarsstraat
1. Palmdwarsstraet (Kw. 38, f. 249, d.d. 20-5-1617).
Palmgracht
1. Weteringh (Kw. 36, f. 194vo, d.d, 27-8-1614). Het eind van de Kostverlorenwetering lag vóór de vergroting van 1612 ongeveer ter plaatse van de tegenw. Palmgracht. Daar vormde zij een poel of braak (zie hier onder nr. 3). Na l mei 1614 heb ik het woord Weteringh, toen een archaïsme geworden, slechts één keer, in de aangehaalde acte, aangetroffen.
2. Palmgracht (Kw. 39, f. 70vo, d.d. 20-12-1617).
3. Braeck (Kw. B., f. 8vo, d.d. 27-1-1625; D.T.B. 1152, d.d, 15-6-1659; D.T.B. 1154, d.d, 26-11-1662). Naast de officiële naam Palmgracht bleef het woord Braak, soms Nieuwe Braak, als volksuitdrukking, tot de demping van de gracht (1895) in gebruik.
Palmstraat
1. Palmstraet (D.T.B. 1145, d.d. 26-11-1614).
Palmstraat (Kromme)
1. Kromme Palmstraet (D.T.B. 1153, d.d. 27-10-1661). Ten onrechte identificeerde Von Zesen de „krumme Palmen-gasse” met de „Drei-ek-gasse” (Beschreibung- S. 221).
Passeerdersdwarsstraat (Eerste)
1. Passeerdersdwarsstraet. Deze naam gold ook voor het straatje aan de zuidzijde van de Passeerdersgracht, recht tegenover genoemde dwarsstraat. Het schijnt in de bedoeling te hebben, gelegen, dit straatje door te trekken tot het Raampad, de latere Raamstraat. Het werd echter een slop, in de volksmond Walenhoek of Walengang geheten (Thes. ord. 185, f. 190, d.d. 15-4-1615; Kw. 38, f. 59vo, d.d. 9-11-1616; Thes. ord. 155, d.d. 29-3-1623; R.A. 2171, f. 242, d.d. 9-30-1677). In de laatst aangehaalde acte staat: ,,Passeerdersdwarsstraet, in de walehoek, by het leidsche kerkhof”.
2. Cruysstraet (Lidm. boek Waterl. Doopsgez. Gem., 1640-1657, d.d. 27-2-1640. Arch. Ver. Doopsgez. Gem.) Er staat-,,Passeerderstraet, op de hoeck van de Cruysstraet". -Bij besluit van 15 februari 1911 stelde de Gemeenteraad de thans geldende naam vast.
Passeerdersdwarsstraat (Tweede)
Pas ontstaan na de vergroting van c. 1660, toen men de Lijnbaansgracht, die hier een bocht maakte, recht trok. De straat behield haar oude naam: Lijnbaansgracht. Bij besluit van 15 februari 1911 stelde de Gemeenteraad de thans geldende naam vast.
Passeerdersgracht
1. Passeerdersgracht (Thes. ord. 185, f. 88, d.d. 29-3-1614).
2. Parfumeerdersgraft. Kaart van Balth. Florisz., 1625; Dapper, Hist. Beschrijving, 1663, Naamlijst der straten, enz.).
Passeerdersstraat
1. Passeerdersstraet (Thes. ord. 185, f, 98. d.d, 2-5-1614),
2. Spansierdersstraet (D.T.B. 419, f. l l?^ d.d. 3-10-1615).
3. Parfumeerdersstraet (Kaart van Balth. Florisz., 1625; Dapper, Hist. Beschrijving, 1663, Naamlijst der straten, enz.).
4. Spanseerderstraet (R.A. 2Ï67, f. 229, d.d. 17-1-1642).
5. Spanseerstraet (R.A. 2167, f. 229, d.d. 9-9-1644).
Prinsengracht
1. Princegracht (Thes. ord. 185, f. 118, d.d. 5-8-1614).
2. Prinsenburchwal (Kw. 36, .f. 281, d.d. 19-3-1615).
Ratelwachtsteeg
1. Cleine Thuynstraet ofte Nieuwe Cleine Angelierstraet (Kaart 4 in Register van verkochte erven VI, 1660).
2. Nieuwe Angeliersstraet (D.T.B. 1154, d.d. 30-4-1662).
3. Ratelwachtsleeg (D.T.B. 1158, d.d. 19-1-3670).
4. Kortegaerdtsteeg (D.T.B. 1160, d.d. 26-10-1673),
5. Kleine Anjeliersstraat (Wagenaar, Amsterdam I, 62). Het straatje is tegenwoordig afgesloten.
Rozendwarsstraat (Eerste)
1. Lavendelstraet. Zie Eerste Laurierdwarsstraat, nr. l.
2. Roozedwersstraet (D.T.B. 1146, d.d. 29-6-1625). Er staat: „Roozedwersstraet byt keysershoff". Dit huis stond in de tegenw. Eerste Rozendwarsstraat-o.z., bij de Rozengracht.
3. Eerste roose dwarsstraet (D.T.B. 1149, d.d- 14-6-1649.; D.T.B. 1154, d.d. 22-1-1662).
Rozendwarsstraat (Tweede)
1. Rosemareynstraet, Zie Tweede Laurierdwarsstraat, nr. l.
2. Laaste Roosedwarsstraet (Oud-Holland, 1886, blz. 144, d.d. 11-7-1672).
3. Tweede Roosz. dwarsstradt (D.T.B. 1169, d.d. 10-1-1703).
Rozengracht
1. Rosegraft (Thes. ord. 185, f. l, d.d. 21-5-1613; D.T.B. 667, f. 74vo, d.d. 30-8-1614). Gedempt: 1890.
Rozenstraat
1. Roosestraet (Kw. 37, fol. 49vo, d.d. 13-8-1615).
Slootstraat
1. Nieuwe Thuynstraet (Kaart 4 in Register van verkochte erven VT, i660).
2. Slootstraat (D.T.B. 1158, d.d. 19-1-1670). Reeds bij Von Zesen; „Schloht-gasse” (Beschreibung, 1664, S. 217).
Tichelssraat
Er zijn twee Tichelstraten, nagenoeg in elkanders verlengde:
één tussen Westerstraat en Gietersstraat, aangelegd tijdens de vergroting van 1612, en één tussen Gietersstraat en Lindengracht, aangelegd c. 1652,
1. Tichelstraat (Thes. ord. 167, f. 41, d.d. 20-7-1616; Kw. 38, f. 292vo, d.d. 24-6-3617; Kw. 2 A., f. l90, d.d. 12-12-1652).
2. Oude Tichelstraet (Register van verkochte erven VI, f. 71, d.d. 8-1-1660; R.A. 2176, f. 39vo, d.d. 19-1-1715).
3. Nieuwe Tichelstraet (D.T.B. 1154, d.d. 25-10-1662; D.T.B, 1158, d.d. 8-1-1670).
4. Ticheldwarsstraet (D.T.B. 1154, d.d. 11-11-1663). Niet uit te maken welke van de twee wordt bedoeld.
Tuindwarsstraat (Eerste)
1. Angeliersdwarsstraet. Zie Eerste Anjeliersdwarsstraat, nr. l.
2. Tuyndwarsstraet (Kw. 39, f. 249vo, d.d. 12-9-1618; D.T.B. 1146, d.d. 4-12-1623). Onzeker welke dwarsstraat wordt bedoeld.
3. Eerste Thuynsdwarsstraet (Kw, 3 N., f. 146vo, d.d. 14-3-1696).
Tuindwarsstraat (Tweede)
1. Cleyne Tuynstraet, Corte Tuynstraet, Tuyncruysstrate, Tweede Angeliersdwarsstraet. Zie Tweede Anjeliers dwarsstraat, nrs. I, 2, 3 en 4.
2. Tuyndwarsstrat. Zie Tweede Egelantiersdwarsstraat, nr. 4.
Tuinstraat
1. Tuynstraet (Kw. 36, f. 220, d-d. 12-11-1614).
Violettenstraat
1. Violettestraet (Kw. 40, f. 35vo, d.d. 9-7-1619).
2 Violettedwarsstraet (Kw. 37, f. 159vo, d.d, 26-3-1616; Kw. 42, f. 36vo, d.d. 1-3-1622; Kw. B,, f. 157, d.d. 13-10-1625).
3. Angeliersdwarsstraet (D.T.B. 1151, d.d. 2-12-1655). Er staat: „Violet ofte Anjelersdwarsstraet.”
Westerstraat
1. Angeliersgraft (D.T.B, 418, f. 132, d.d. 29-11-1614).
2. Angeliersburchwal (Kw. 38, f. 320vo, d.d. 14-7-1617;Kw. 39, f. 55, d.d. 6-12.-1617). Gedempt: 1861. Kennisgeving van het Gemeentebestuur d.d, 28 febr. 1862: met ingang van 3 maart 1862 heet de gedempte Anjeliersgracht Westerstraat. Een besluit van de Raad of van Burgemeester en Wethouders is niet te vinden.
Willemsstraat
1. Goutbloemsgracht (Kw. 36, f. 230, d.d. 5-9-1614).
2. Oude Franssenpadt of Franssenpadt. Vóór de vergroting van 1612 lag in het midden van de tegenw. Willemsstraat een sloot. Aan de noordzijde liep het Ouwe-Franssenpadt, genoemd naar de sleper en grondbezitter Frans Dircksz., alias Ouwe Frans, aan de zuidzijde het Vrijdomspadt. De sloot, die men ietwat verbreedde, en de beide paden kregen in 1614 gezamenlijk de naam „Goutbloemsgracht". De uitdrukking Ouwe of Oude-Franssenpadt liet zich echter niet verdringen. Merkwaardigerwijze breidde deze zich zelfs uit over het water en de zuidelijke kade. De naam Vrijdomspadt daarentegen verdween, en voor goed. Wat de bewoners langs het grachtje heeft bewogen, de nieuwe naam te verwerpen, ligt in het duister. Misschien vonden zij deze te mooi. Tot de demping in 1856 sprak iedere Amsterdammer van Ouwe Pransepad, of gewoon maar van Fransepad. De betekenis was al in de 17e eeuw vergeten. Zo kon Von Zesen het buurtje „alte Franzosenpfad" noemen (Bescheibung, S. 221). Een onuitroeibare misvatting, ook heden nog levend, is, dat de zuidzijde de eigenlijke Gouds-bloemgracht was en alleen de noordzijde de naam Fransepad toekwam. De volgende tekstcoupures zullen in het licht stellen, dat Goudsbloemgracht en Fransepad sedert 1614 identiek waren en. golden voor de beide kaden langs het water.
a. ,,d'oude franssenpadt. nu. genaemt de goutbloemsgracht” (Kw. 36, f. 242, d.d. 31-12-1614).
b. „het oude francepat off goulbloemgracht” (Not. Jacob van Loosdrecht, portef. 1979, f. 176, d.d. 11-1--1653).
c. „gousblomsgraft aen de noortsy" (D-T.B. 1160, d.d. 28-12-1673).
d. „bangraft, tussen goublomsstrat ende franse padt” (D.T.B- J 163, d.d. 10-9--1680).
e. ,,bangraft, tussen de palmstrat en franse padt” (D.T.B, 1163, d.d. 22-9-1680).
f. „fransz. padt aan de zuytzy” (D.T.B. 1169, d.d- 29-10-1702).
g. „Goudblomsgraft of Fransche Pad" (Wagenaar, Amsterdam I. 64).
Pro memorie zij vermeld de schertsnaam Heerengracht zonder hoornen (Theodor von Haupt, Malerische Reisen durch Holland, Hamburg 1814 T. I, S. 232: „Ein Schlupfwinkel der Stadt, Heerengracht zonder Boomen, oder het Fransen Pad genannt, beherbergt den Auswurf der Menschheid..."). Bij besluit van Burgemeester en Wethouders d.d. 18 augustus 1857 werd de naam Willemsstraat vastgesteld.